W toku obrad Sejmu Wielkiego w roku 1791 zostały uchwalone trzy ważne ustawy kształtujące nowy ustrój państwa. Były to: ustawa o sejmikach, ustawa o miastach królewskich oraz Ustawa Rządowa, zwana Konstytucją 3 Maja. Nazwę ustawy tłumaczy się ówczesnym rozumieniem wyrazu „rząd”, który oznaczał ustrój państwa. Ustawa Rządowa bez wątpienia miała cechy ustawy zasadniczej. W preambule postanowiono, że do aktu tego „dalsze ustawy sejmu teraźniejszego we wszystkim stosować się mają” i uznano ją za „świętą i niewzruszoną”. Autorami Konstytucji 3 Maja byli Król Stanisław August Poniatowski, Ignacy Potocki – przywódca Stronnictwa Patriotycznego oraz Hugo Kołłątaj, który dokonał redakcji ostatecznej tekstu. Król dążył do systemu monarchii parlamentarnej na wzór angielski, Ignacy Potocki oczekiwał zagwarantowania sejmowi kluczowej roli w państwie, a Hugo Kołłątaj zmierzał do przeprowadzenia reform zmniejszających wpływy magnaterii i wzmacniających mieszczaństwo. Ustawa Rządowa wprowadzała zasadę dziedziczności tronu powierzając go dynastii saskiej Wettynów. Jednocześnie wprowadzono zasadę nieodpowiedziałności króla, wyrażoną sformułowaniem: „Osoba króla jest święta i bezpieczna od wszystkiego”. Akty króla dla swej ważności wymagały kontrasygnaty właściwego ministra. Władzę wykonawczą powierzono Straży Praw, która stała na czele całej administracji krajowej. Kolegialne ministerstwa nazwano Komisjami Wielkimi. Ustawa Rządowa gwarantowała stanowi szlacheckiemu (posesjonatom) niewzruszalność wszelkich swobód, wolności, prerogatyw i pierwszeństwo w życiu prywatnym i publicznym. Szlachtę czynszową oraz nieosiadłą pozbawiono udziału w sejmikach. Mieszczanom miast królewskich, posiadającym nieruchomości miejskie zapewniono nietykalność bez wyroku sądowego, prawo nabywania dóbr ziemskich, osiąganie niższych rang oficerskich w wojsku, sprawowanie niższych urzędów oraz dostęp do palestry. Prawa te mogły dotyczyć również miast prywatnych za zgodą ich właścicieli. Konstytucja wprowadzała opiekę prawa i rządu nad chłopami, co umożliwiało ingerencję sądów państwowych w stosunki miedzy dworem a wsią. Utrzymane zostało zwierzchnictwo dominialne szlachty nad chłopstwem. Konstytucja 3 Maja należy do najświetniejszych tradycji Rzeczypospolitej. Podyktowana dobrem państwa i troską o jego dalsze losy, wpisywała się w myśl europejskiego oświecenia. Spisana była w duchu „łagodnej rewolucji” i niechęci do rozwiązań ekstremalnych, stanowiąc swoisty kompromis między rzeczywistością a szczytnymi ideałami jej twórców. System polityczny ustanowiony przez Ustawę Rządową przetrwał ponad rok. Stan ten przerwało zawiązania konfederacji targowickiej, która zdelegalizowała Ustawę Rządową, a wojna w obronie Konstytucji 3 Maja w 1792 r. zakończyła się klęską Rzeczypospolitej. Konstytucja 3 Maja 1791 roku jest symbolem dążeń do odzyskania niepodległości i suwerenności Rzeczypospolitej, niezależnie od przeszkód i zagrożeń zewnętrznych jak również wewnętrznych. W historię jej obrony na zawsze zostało wpisane ustanowienie krzyża wojskowego Virtuti Militari.

Rycina Jana Piotra Norblina